De ijsheiligen zijn in het land
Wanneer de IJsheiligen in het land zijn, kunnen de planten de tuin in. Maar wie zijn die IJsheiligen juist en wat hebben zij met onze planten en kruiden te maken?
De IJsheiligen zijn bekend in verschillende landen en culturen. Ze maken deel uit van een folklore die van groot belang is voor zij die graag tuinieren. Deze heiligen worden namelijk vaak in verband gebracht met de risico's van late vorst.
Wie zijn de IJsheiligen?
De IJsheiligen zijn een groep van katholieke heiligen die traditioneel geassocieerd worden met de laatste nachtvorst in de lente.
Hun namen zijn:
- St. Mamertus - 11 mei
- St. Pancratius - 12 mei
- St. Servatius - 13 mei
- St. Bonifatius - 14 mei
In landen zoals Duitsland en Zwitserland werd in het verleden ook 15 mei tot de ijsheiligen gerekend. Dit is de naamdag van Sint Sophia, ook wel eens 'koude Sophie' genoemd. Zij was in de 11e eeuw de beschermvrouw tegen de nachtvorst.
De meest bekende ijsheiligen zijn St. Mamertus, St. Pancratius en St. Servatius, die samen de eerste drie dagen van de zogenaamde ijsheiligen vormen. Deze dagen zijn van groot belang voor kruidentelers en tuiniers in het algemeen, omdat ze beschouwd worden als de laatste kans op nachtvorst.
Mamertus was in de 5e eeuw bisschop van de Franse stad Vienne. Hij startte met de Kruisprocessie, een processie die enkele dagen voor Hemelvaartsdag plaatsvond. Hiermee werd bescherming gevraagd tegen verschillende rampen en tragedies. St. Mamertus wordt vaak afgebeeld als een krachtig en machtig figuur die de vorst kan afwenden.
Pancratius was een 14 jarige jongen uit Frygië die als martelaar stierf. Romeinse keizers eisten namelijk dat ieder die weigerde te offeren aan Romeinse goden, moest gedood worden. Paus Symmachus bouwde daarom een kerk om het offer van de jonge man te eren: de Sint-Pancratiusbasiliek.
Servatius of Servaas van Maastricht zou de laatste bisschop van Tongeren zijn geweest en de eerste van Maastricht, hoewel dat laatste niet helemaal zeker is. Er wordt wel eens beweerd dat hij de grondlegger was van het christendom in Nederland. Er worden hem een aantal wonderen toegeschreven die moeilijk te bewijzen zijn, ook zou hij Atilla de Hun hebben gedoopt, nadat die Tongeren verwoestte waardoor Servatius naar Maastricht verhuisde. Tenslotte zou hij een achterneef zijn geweest van Jezus Christus zelf. Een bewogen leven dus.
Bonifatius was eveneens een martelaar die ten prooi viel aan de christenvervolging van keizer Diocletianus. Hij stierf een gruwelijke dood op 14 mei nadat hij gefolterd werd en uiteindelijk in gloeiende pek werd gegooid. Het kan al eens tegenzitten.
Wat zegt de legende?
De legende van de ijsheiligen is ontstaan uit de waarneming dat in deze periode vaak het einde van de nachtvorst optreedt. Vorst kan schadelijk zijn voor bloeiende planten. De naam "ijsheiligen" is afgeleid van deze koude periode die afgesloten wordt. Hoewel de kerk deze heiligen niet specifiek als "ijsheiligen" benoemt, is de term in de volksmond populair geworden.
De eerste vermeldingen ervan dateren uit het jaar 1000. De legende is dus diep geworteld in de geschiedenis van de Europese folklore. Het verhaal vertelt dat deze heiligen in het verleden een belangrijke rol speelden in het beschermen van de oogst.
Het geloof was wijdverbreid dat als je voor deze heiligen bad, je beschermd zou worden tegen de late kou die na hun naamdagen niet meer zou optreden.
Betekenis vandaag
Voor ieder die graag tuiniert is het verstandig om voorzorgsmaatregelen te nemen om de gewassen te beschermen tegen mogelijke nachtvorst totdat de ijsheiligen voorbij zijn. Dit kan door planten af te dekken of je kruidentuin in eerste instantie binnen voor te zaaien of de planten binnenshuis te kweken. Na de ijsheiligen neemt de kans op vorst sterk af, hoewel het in principe zelfs in de zomer nog kan vriezen.
In het voorjaar staan sommigen planten in bloei of zijn ze nog jong en kwetsbaar. Op dat moment blootgesteld worden aan vorst zou erg schadelijk kunnen zijn.
Vandaag zal bij velen de religieuze waarde van de ijsheiligen van minder groot belang zijn, desondanks blijft dit voor de meeste tuiniers een 'heilig' principe om te wachten met zaaien en planten in volle grond tot na deze periode.
Let op, ook planten in potten en bakken kunnen best pas na de ijsheiligen buiten gezet worden. Ze zullen mogelijks iets minder last hebben van grondvorst doordat ze niet in volle grond staan, maar toch kan het tot op dat moment nog te koud zijn.
Conclusie
De ijsheiligen zijn meer dan alleen een stukje folklore. Ze blijven een belangrijke mijlpaal in de kruidenteelt en voor zij graag een moestuin aanleggen: het is moment waarop men buiten kan gaan planten en zaaien.
Het is vandaag een manier om de seizoenen te respecteren en zo in harmonie te leven met de natuur.